Son 20 yıllık dönemde Avrupa’dan Orta Doğu’ya, Asya’dan Amerika’ya uzanan geniş coğrafyada “yeni sağ” adı verilen siyasi hareketler güç kazandı. Amerika’da Trump, Brezilya’da Bolsonaro, Azerbaycan’da Aliyev, Rusya’da Putin, Türkiye’de Erdoğan ve Polonya’da Andrzej Duda yeni sağ hareketinin önde gelen liderleri. Bu trendin yükseldiği ülkelerden biri olan Polonya, son dönemde ekonomik olarak bir ivme kazansa da iç ve dış politikada aldığı kararlar ile Avrupa’nın gündemine oturan bir ülke olarak karşımıza çıkıyor. Tarihi olarak nevi şahsına münhasır ülkelerden biri olan bu Avrupa ülkesi geçtiğimiz günlerde kuşkusuz Avrupa’nın olduğu kadar dünya siyasetini de etkileyecek bir Cumhurbaşkanlığı Seçimi yaşadı.
28 Haziran 2020’de ilk turu yapılan seçime birden fazla aday katıldı, ancak %50’yi aşan olmadığı için seçim ikinci tura kaldı. 12 Temmuz 2020’de gerçekleşen seçimin dikkat çeken iki ismi vardı: aşırı sağcı hareketlere bildiğimiz ve Başkan Trump’ın açık desteğini alan Andrzej Duda ve muhalefetin desteklediği liberal muhafazakar aday (Varşova Belediye Başkanı) Rafał Trzaskowski. Duda 2015’ten bu yana Polonya’yı yönetiyordu ancak antidemokratik uygulamaları desteklemekle suçlanıyor ve radikal hareketlerine izin vermesiyle Polonya’daki sağ hareketin güçlü bir figürü olarak anılıyor. Buna karşı Sivil Platform adı altında birleşen Polonya muhalefeti güçlü bir muhalefet adayı ile iktidarın gücünü kırmayı hedefledi. Bu bağlamda, güçlü sağ figürlere karşı güçlü bir muhalefet oluşturmasıyla Polonya Seçimleri hem Avrupa’nın geleceğine hem de Türkiye’de yaklaşan Cumhurbaşkanlığı Seçimlerine ışık tutabilir.
Andrzej Duda
“Prawo i Sprawiedliwość” (PiS; Hukuk ve Adalet) Partisi adayı Andrzej Duda’nın siyasi kariyeri oldukça eski (Załęski, 2020). 1982’de Krakow’da doğan ve hukuk eğitimi alan Duda gençliğinden bu yana siyasetin her kademesinde görev almış biri. 1999 yılından sonra siyasi partiler için gönüllü olarak çalıştı. 2005 yılından bu yana PiS’te görev aldı. 2006-2007 yıllarında Adalet Bakanlığında devlet müsteşarı olarak çalışarak siyasi kariyerine yön verdi. 2015 yılındaki Cumhurbaşkanlığı Seçimleri için 2014 Kasım’ında adaylığını açıkladı ve ilk turda %34; ikinci turda ise oyların %51’ini alarak 2020’ye kadar Polonya Cumhurbaşkanı olarak görev aldı.
Duda, özellikle 2015 yılından itibaren, uyguladığı politika ile ekonomik olarak Polonya’yı ileri götürüp istikrar yakalasa da Avrupa Birliği ile ilişkileri olumlu yönde değildi. Pro-European hareketlerinin aksine milliyetçi ve muhafazakâr bir siyaseti benimsedi. LGBT+ hakları ve kadın hareketleri üzerine yaptığı açıklamalar Avrupa içinde eleştiri konusu oldu.
(Kaynak: https://notesfrompoland.com/wp-content/uploads/2020/06/2W8A6798a-scaled.jpg)
İç siyasette yargı üzerinde baskı yapmakla suçlandı. Medya patronlarıyla iyi ilişkiler kurduğu bilinen Duda, Telewizja Polska(TVP; Polonya devlet kanalı)’yı kendi reklamı için kullanmakla suçlandı. Örneğin TVP, Duda’nın başkanlık kampanyası boyunca Trzaskowski hakkında çıkarttığı her 100 haberden 87’ni olumsuz yönde sundu (Stawiany, 2020). Ayrıca, Trzaskowski’nin LGBT+ bireyler hakkında olan kapsayıcı açıklamalarını aşırı olumsuz duyumlarla sunduğu iddia edilen TVP, Duda’nın aile kurumunu koruyan açıklamalarını taraf olarak haber yaptı.
Kısaca, Duda’nın siyasi kariyeri, Adalet ve Hukuk partisiyle şekillenirken Polonya’da yeni sağın güçlenmesiyle şekillendi. Politik etkisini medyanın gücüyle kuvvetlendiren Duda, milliyetçi ve muhafazakâr kimliğiyle Pro-European hareketlerine karşı Polonya siyasetinde etkili yer oynadı. Ayrıca, seçim kampanyası boyunca destek olan Trump, Duda’nın yeniden seçileceğine inancını açıkça belirtti. İlerleyen süreçte, yeni sağ hareketlerinin çıkarlarını tehdit etmediği sürece birbirini güçlendiren bir ilişkiye girmeleri de bu bağlamda olası görünüyor.
Rafał Trzaskowski
1972’de Varşova’da doğup büyüyen Rafał Trzaskowski 1996 yılında Varşova Üniversitesinde Uluslararası İlişkiler bölümünden mezun oldu (TheMayor.EU, 2020). Avrupa Çalışmaları üzerine master çalışmasını European College’de yaptı. Doktorasını Varşova Üniversitesi Gazetecilik ve Sosyal Bilimler Fakültesi’nden siyaset bilimi alanında aldı. 2009 yılında Avrupa Parlamentosu’na seçilmeden önce Platforma Obywatelska(PO; Sivil Platform) danışmanı olarak görev aldı. Liberal muhafazakar bir parti olan PO, 2015’e kadar Polonya’yı yönetirken Trzaskowski 2018 yılında Varşova’yı 2023’e kadar yönetmek üzerine kazandı.
Belediye başkanlığı süreci boyunca toplumun birçok kesimine hitap eden sosyal programlar başlattı. Anaokulu programları, çevreye duyarlı araç tercihleri ve adından söz ettiren yatırımlarla büyük bir destek topladı. LGBT+ bireylerin hak ve özgürlüklerine dikkat çeken açıklamalarıyla Polonya gündeminde sıkça yer etti. Pro-European hareketleriyle büyük bir yakınlık içinde oldu, bu yüzden PiS’in muhafazakâr-milliyetçi politikalarının hedefi oldu.
(Kaynak: https://www.ibb.istanbul/News/Detail/35923)
Seçim Anketleri
Polonya toplumu, tarihi olayların etkisiyle Türkiye’den farklı olarak muhafazakarlara karşı liberallerin yarıştığı bir politik çizgiye oturdu. Özellikle son dönemde yapılan anketlerde genç Polonyalılar liberal ve sosyal demokrat adaylara ilgisi yoğunlaşırken; orta yaşın üzerindeki gruplar muhafazakâr ve milliyetçi partilerle ilgilendi. Bir başka çarpıcı sonuç ise coğrafi olarak seçmen tercihleri değiştiriyordu. Yani, (eski Prusya topraklarını paylaşan) Batı Polonya’daki seçmen Trzaskowski ile yakınlaşırken (Varşova hariç) Doğu ve Güney Polonya’daki seçmen Duda ve sağ partiler tarafında gözüküyordu. Ayrıca, sosyoekonomik statü arttıkça Trzaskowski’ye duyulan güvenin arttığı da öngörülüyordu.
Polonya’nın Geçmişi
Aslına bakılırsa, Trzaskowski ile Duda arasında ortaya çıkan siyasi gerilim Polonya’nın yakın tarihi ile oldukça ilgili çünkü günümüzde Polonya’ya ait idari sınırlar, geçmişte birçok devlet tarafından kontrol edildi. Bu durum, ülkenin farklı coğrafi alanlarında farklı kültürlerin oluşmasına neden oldu. Özellikle 1900’lerden 2000’lere kadar yaşanan savaşlarda Polonya devletinin idari sınırları birçok defa değişti.
(Kaynak: http://ghdi.ghi-dc.org/map.cfm?map_id=3663)
Polonya’nın günümüzdeki siyasetini şekillendiren tarihi iki devlet var. Bunlardan biri Alman nüfusunun yoğun olduğu ve sosyoekonomik olarak doğudakilere nazaran daha iyi konumlanan Prusya devleti, bir diğeri de 2. Dünya Savaşı sonrasında kurulan Polonya Halk Cumhuriyeti. Kısaca, 1990 yılında yeniden inşa edilene kadar Polonya devletinin dış tehlikelerden bağımsız bir ortamda olduğu söylenemez.
Özellikle, geçmiş dönemlerde Almanlarla sınır gerginliği yaşayan Polonyalıların Protestan hareketlerine karşı milli benliklerini korumak adına Katolik kimliğine sarıldığı söylenebilir. Ayrıca, Doğu’da Sovyet tehlikesini hisseden Polonya toplumu sosyalist ve sol tandanslı bir siyasi harekete karşı milliyetçi ve muhafazakâr bir yapıdan etkilenir. İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesiyle kurulan Polonya Halk Cumhuriyeti 1989 yılında sosyalist kimliğini yitirir ve Polonya Cumhuriyeti olarak günümüz Polonya’sını oluşturur.
Seçim Sonuçları
İlk turda %43.5 ile 1. olarak çıkan Duda 8 milyon 450 bin oy alırken; Trzaskowski %30.46 ile 5 milyon 817 bin oy alarak 2. oldu (National Electoral Commision, 2020). 12 Temmuz’da yapılan 2. turda ise 10 milyon 440 bin (%51) seçmene ulaşan Duda, Trazskowski’nin 10 milyon 18 bin (%48,97) oy almasıyla seçimi kazandı.
(Kaynak: http://balticworlds.com/presidential-election-in-poland-the-festival-of-polarization/)
Ancak, Birleşmiş Milletlerin Kalkınma Programı’nın 2010 yılında yayınladığı lokal olarak insani gelişme endeksi (LHDI) göz önüne alındığında Duda ve Trzaskowski’nin “kaleleri” arasında bir bağlantı olduğu gözüküyor. Bunun yanı sıra, Polonya toplumunun HDI endeksinin lokal ayrışmasını incelendiğinde, yukarıda anlatıldığı gibi, idari sınırlar bakımından tarihsel olarak da bir bağlantı göze çarpıyor.
(Kaynak: https://www.obserwatorfinansowy.pl/in-english/development-needs-more-than-just-money/)
Son Notlar
Sonuç olarak, yeni sağ hareketinin yükselmesine karşı liberal muhafazakâr olarak konumlanan Sivil Platform hareketinin Varşova Belediye Başkanı öncülüğünde girdiği Cumhurbaşkanlığı Seçimleri tarihsel ve demografik açıdan kaybedildi. Kırsalı ve sosyoekonomik olarak alt bölgeleri kontrol etmeyi başaran Duda seçimi kıl payı olsa da kazanmayı başardı.
1990 yılından beri Avrupa Birliği tarafından desteklenen ProEuropean hareketleri, Polonya örneğinde karşılık bulamadı. Örneğin, İstanbul Sözleşmesi’ni imzalayan Polonya’nın Duda önderliğinde anlaşmadan çekilmek için kampanya başlatması, hatta anlaşmayı “aşırılıklara” imkan vermek ile suçlaması tesadüfi değildir. Sonuç olarak, yeni sağ hareketlerinin ilerleyen süreçte birbirini güçlendiren bir yapıya gireceğine şüphe yoktur.
Duda ve Trzaskowski arasındaki çekişme ilerleyen süreçte yalnızca Polonya’yı etkileyecek bir seçim değildir. İngiltere’de Boris Johnson, Fransa’da Macron, Amerika’da Trump ve Türkiye’de Erdoğan karşısında yeni yollar arayan muhalefet güçleri için de önemli bir örnek teşkil eden Polonya Seçimleri, 2020 yılında ulusların yeni sağ hareketleriyle kutuplaştırılıp seçmenin konsolide edildiğine dair önemli bir göstergedir. Medyanın gücüyle etkilenen toplumlar popülist hamlelere maruz kaldığı sürece yeni sağ hareketinin gücünü korumak adına girişeceği birden fazla yolun olduğu unutulmamalıdır. Bu bağlamda, güçlü sağa karşı muhalefetin bu durumları göz önünde bulundurması, yani değişen demografik yapıyı ve tarihin izlerini taşıyan toplumu iyi analiz etmesi gerekmektedir.
Kaynakça
National Electoral Commision. (2020, Temmuz 2020). THE ELECTION OF THE PRESIDENT OF THE REPUBLIC OF POLAND 2020. National Electoral Office: https://wybory.gov.pl/prezydent20200628/en adresinden alındı
Stawiany, J. (2020, Haziran 19). “News” about Trzaskowski badly or not at all. Press Poland: https://www.press.pl/tresc/62151,_wiadomosci_-tvp-o-rafale-trzaskowskim-tylko-negatywnie adresinden alındı
TheMayor.EU. (2020). Rafał Trzaskowski. the European Portal for Cities and Citizens: https://www.themayor.eu/en/poland/warsaw/mayor/rafal-trzaskowski adresinden alındı
Załęski, M. (2020, Temmuz 7). ELECTIONS 2020. Scouting, politics and presidency. Who is Andrzej Duda? Twoje Zaglebie: http://twojezaglebie.pl/kim-jest-andrzej-duda-sylwetka/ adresinden alındı
Find Us on Socials