Veri Çağında Teknoloji ve Bedenler -2-

Değişen Bedenler

Gerileyen ekonomi, daralan iş imkanları ve artan sorumluluklar…. Gittikçe hayatımızın daha büyük bir bölümünde söz sahibi olan akıllı cihazlar ve uygulamalar etrafımızda bu zorluklarla başa çıkabilmek için örülmüş bir dış iskelet görevi görüyor. Çoğumuz gelişmelerin gerisinde kalma korkumuzu (FOMO- fear of missing out) yenmek için kendimizi sürekli güncelleme ihtiyacı içinde hissediyoruz. Böylece hem dış iskeletimizi her gün daha sofistike bir forma sokmaya çalışıyoruz hem de kendimizi daha “verimli” olmak adına “yönetme” taktikleri ve hayatı kolaylaştırıcı çözümler (life- hack) ararken buluyoruz. Hayatımızın her bir ucundan çekilirken bu arayış bizi anksiyete ve depresyonun eşiğine götürüyor ya da sorunlar denizinde bizi daha derinlere sürüklüyor.Bu durumda kendimizi yapay zeka ile adaletsiz bir yarışın içinde mi buluyoruz?İşte tam bu sorunlar üzerine düşünürken yeni bir akım ortaya çıkıyor: ”Biyohacking”

Biyohacking nedir?

Pek çok farklı tanımı olsa da kısaca biyohacking vücudu ve özellikle beyni olabilecek en verimli şekilde optimize etmek için bilimsel ve teknolojik araçları ve yöntemleri kullanarak bedenlerimizi manipüle etme anlamına gelmektedir (Fourtané, 2019).

“optimize etmek” ve “verimlilik” günlük yaşam için ne ifade ediyor?

• İstihdam alanında yarışabilir durumda olmak için “güncel kalmak.”

• Şirketlerin en yüksek verimliliği sürdürebilmek için çalışanlarının fiziksel ve ruhsal sağlıklarını kontrol etmesi ve gerekirse bunlara müdahale etmesi.

• Stres, beslenme bozuklukları, çevre kirliliği ve kalıtım nedeniyle ortaya çıkan hastalıkların zararlı etkilerini bastırmak ya da yok etmek. Bu sayede yaşam kalitesini artırarak yaşam sürecini uzatmak.

• Yaratıcı ve yapıcı zekayı güçlendirerek kişisel potansiyeli artırmak ya da geliştirmek.

  (Michael Page)

Meditasyon ya da kişinin beyin dalgalarını “eğiterek” epilepsi, öğrenme ve uyku bozuklukları gibi sorunları gidermesine yardımcı olan “neurofeedback”(Gülden, 2018) gibi çeşitli uygulamaları kapsayan biyohacking seçilen araçların ve yöntemlerin karmaşıklığına ve yaygınlığına göre sağlık açısından farklı sonuçlar doğuruyor. Gelişmiş biyoteknolojiyi kullanan biyohacking uygulamaları çoğunlukla geleneksel tıbbın yöntemlerine ve araçlarına aykırı bir konumda bulunduğu için henüz toplumsal tabakanın her katmanına yayılmış bir akım değil. Fakat yapay zeka çağına adımını atan, geleneksel insanlık kavramının dışına taşmak isteyen, öğrenmeyi ve yaratıcı otoriteyi sınırlandıran bürokrasiyi aşmayı hedefleyen bireyler ve gruplar için bir tepki; kontrol ve kâr amaçları güden kuruluşlar için bir güç; fikir ve meta üretimi aşamalarından uzak kalanlar için korku ve kuşku unsuru olarak biyohacking, üzerinde durulması gereken önemli bir olgu.

Tepki Olarak Biyohacking

Bu akım içerisindeki tepki kendin-yap biyoloji (DIYbiology) adlı bir hareketin doğuşu ile başlıyor. Bürokrasi ve tekel karşıtı olan bu hareketten doğan ve özellikle biyoteknoloji alanındaki yenilikler ve gelişen araçlar hakkında toplumu bilinçlendirmeyi amaçlayan bir topluluk olan “DIYbio” yeni bir tür aktivizmin öncülüğünü yapmaktadır. Topluluk bünyesinde yalnızca amatör biyologlar, mühendisler, akademisyenler, öğrenciler gibi sadece bireyleri değil aynı zamanda topluluğun prensiplerini benimseyen girişimler gibi pek çok kuruluşu ve grubu da barındırıyor. Dahası, bilimsel pek çok bilginin paylaşılabilir olmasıyla yüksek teknoloji hediye ekonomisinde bilgi karşılığında yardımlaşma ve ortak projeler geliştirme sistemine dayanan bu topluluk, bilimin halk ile birleştiği dijital ortamda açık bilim ilkelerini kendi etik ilkeleri üzerinden benimseyerek özgün bir kültür meydana getirmiştir.

Kısaca DIYbio Etik İlkeleri (DIYbio):

• Şeffaflık (“Transparency”)
• Güvenlik (“Safety”)
• Açık Erişim (“Open Access”)
• Eğitim (“Education”)
• Alçakgönüllülük (“Modesty”)
• Topluluk (“Community”)
• Barışçıl Amaçlar (“Peaceful Purposes”)
• Saygı (“Respect”)
• Sorumluluk (“Responsibility”)
• Hesap Verebilirlik (“Accountability”)

Bu ilkeler her ne kadar bilginin serbest dolaşımı ve kullanımı konusunda koruyucu bir güvence veriyor gibi gözükse de açık bilim sahasında bilginin herkes tarafından ulaşılabilir olması nedeniyle faaliyetlerin ve projelerin denetimi konusunda açık kapılar bırakıyor.

Güç Olarak Biyohacking

Bu akım içerisinde güç, daha doğrusu sağlık ve kaliteli yaşam etiketleri altında tüketim alışkanlıklarının manipüle edilmesi yoluyla yaşam standartlarının kontrol altına alınması anlamına gelen biyoiktidar (Sustam, 2016) kavramı nüfus kontrolü açısından devletler ve marka etkisi ile kâr artırma açısından şirketler tarafından kullanılan oldukça önemli bir araçtır. Biyoiktidar bu bağlamda bilgi karşılığı kişisel veri ya da ücret karşılığında veri sistemine dayanan ve bünyelerinde barındırdığı verileri kendine ve müşterilerine saklayan şirketlerin açık bilim kültürü sayesinde dijital ortamda özgürce dolaşan fikirlerden ve projelerden yararlanarak kendin-yap kültürüne katkıda bulunan emeği kolayca sömürmesi anlamına gelebilir (Delfanti, 2013).

23andMe gibi genetik bilgilerimizi toplayan şirketler her ne kadar bu bilgileri başka şirketler ve herhangi bir mahkeme kararı olmaksızın adalet otoriteleri ile paylaşmadıklarını bildirseler de özellikle hacmi artan sağlık ticaretinde başarılı olmak isteyen ve kişisel deneyim sunma servisinin kapsamını genişleterek kişiye özel tasarım tüketimini mükemmelleştirmeye çalışan şirketler için bu bilgiler değerli birer metadır. Dahası, kişisel bilgilerin kapsamı yalnızca paylaşmayı tercih ettiğimiz genetik bilgi ile değil adres veya yaş gibi kullanıcı bilgileri ,web tabanındaki hareket ve sosyal medya hesaplarımızı şirket hizmetleri ile birleştirmeyi kabul ettiğimiz takdirde hesap ve sosyal ağ bilgilerini de içermektedir (23andMe, Inc., 2020).

Gizlilik beyanı bir şirketin bu bilgileri kendi bünyesinde korumaya aldığının garantisini verse de kişisel veriler çeşitli birimler ve kuruluşlar arasında her zaman hareket halindedir. Dahası, günümüzde koruma garantisinin dışarıdan ve içeriden gelebilecek ihlallere karşı tam bir bağışıklığı yoktur.

Korku ve Kuşku Unsuru Olarak Biyohacking

Değerli kullanıcılar ve değerli tüketiciler olarak bizler biyohacking sayesinde yaşam kalitemizin ve süremizin önemli ölçüde arttığı bir geleceğin hayalini kurabiliyoruz. Fakat yüksek teknoloji hediye ekonomisinde genellikle elde ettiğimizden daha fazlasını verir konumunda bulunan bizler için bu hayali gerçekleştirecek araçların ve yöntemlerin alışılmış tüketim pratiklerinin dışında kalması güvenliğimiz, özgürlüğümüz hatta etik ve insanlık değerleri konusunda endişe yaratıyor. Bu durum karşısında teknolojiye karşı çekimser kalabilir, bütçemiz elverdiğince yenilikleri takip edebilir ya da özel ve kitlesel tüketim alışkanlıkları tamamen değişinceye kadar gözlemci konumunda bekleyebiliriz. Bu noktada verimli ve uzun bir yaşamın hayalini kuran herkes için bilgiye, veriye ve araçlara erişimimizin kısıtlı olması ya da olmamasından dolayı görüşümüzü kısıtlayan belirsizlik nedeniyle hayatlarımız üzerindeki kontrolü önemli ölçüde kaybedeceğimizi düşünmemiz korku ve endişe yaratan asıl durum olmaktadır.

Son Görüşler

Tepki, güç, korku ve kuşku… Tüm bu olgular sistemlerin ve kurumların temelinde bireyler, gruplar, şirketler, devletler, bürokratik kuruluşlar ve medya gibi aktörlerin yer aldığı güç ilişkilerinin değişimi ile ortaya çıkmaktadır. Bu ilişkiler ağı içerisinde tahsis etme, değer biçme, üretme ve paylaşma dinamiklerinin kontrolünün hangi aktörler arasında ve nasıl sağlandığı akademik, ticari ve amatör bilimin ürünlerinin yaşam senaryolarımızı nasıl çizeceğini önemli ölçüde belirlemektedir. Bilim ve teknoloji, üretmeye devam edecektir. Fakat adaletsiz temeller üzerine inşa edilen sosyo-ekonomik koşullar, güç ilişkilerini birkaç dev arasındaki rekabetten ibaret kıldıkça bedenlerimiz ve yaşam alanlarımız üzerine inşa edilen bu ekonomik sistem, korkuların yeniden üretildiği ve tepkilerin yalnızca sömürülmek üzere hayatta tutulduğu bir döngü olmaktan ileriye gidemeyecektir.

Veri Çağında Teknoloji ve Bedenler Serisinin Önceki Yazısına Erişmek İçin Tıklayın!

Kaynakça

Delfanti, A. (2013). Biohackers: The Politics of Open Science. Pluto Press.

DIYbio. Codes. https://diybio.org/codes/ adresinden alındı.

Donovan, M. C. (2019, Mayıs). Pop-up Maktivism: A Case Study of Organizational, Pharmaceutical, and Biohacker Narratives. Arizona State University.

Fourtané, S. (2019, Eylül 15). Biohacking: The Art and Science of Upgrading the Human Being. Interesting Engineering: https://interestingengineering.com/biohacking-the-art-and-science-of-upgrading-the-human-being adresinden alındı.

Gülden, G. (2018). Neurofeedback Nedir? .BioMedya: https://www.biomedya.com/neurofeedback-nedir adresinden alındı.

Michael Page.  Bio-hacking: Kendimizi “insan ötesi” seviyesine taşımak. https://www.michaelpage.com.tr/haberler-ve-ara%C5%9Ft%C4%B1rma/ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar/fw-gelecegin-is-dunyasi/bio-hacking-insanotesi adresinden alındı.

Samuel, S. (2019, Kasım). How biohackers are trying to upgrade their brains, their bodies — and human nature. Vox: https://www.vox.com/future-perfect/2019/6/25/18682583/biohacking-transhumanism-human-augmentation-genetic-engineering-crispr adresinden alındı.

Sustam, E. (2016, Haziran 17). Foucault’da İktidarın Jeneolojisi: Biyopolitiğin Doğuşu ve Yönetimsellik. https://www.sosyalbilimler.org/foucaultda-iktidarin-jeneolojisi-biyopolitigin-dogusu-ve-yonetimsellik/ adresinden alındı.

23andMe, Inc. (2020, Ocak 1). Full Privacy Statement. https://www.23andme.com/en-int/about/privacy/ adresinden alındı.