Gaslighting, bir kişinin veya grubun hedeflenen kişilerin zihnine şüphe tohumları ekerek hafızalarını, algılarını veya değer yargılarını sorgulamalarına ve kendilerine bağımlı hale gelmelerine sebep olan bir sadistik manipülasyon biçimidir. Kişi inkâr, yanlış yönlendirme ve yanlış bilgilendirme gibi teknikler kullanarak karşısındaki kişide çelişkiler yaratır; zihnini bulandırır ve kişinin kendinden şüphe etmesini sağlar. Gaslighting, sistematik duygusal istismar, hatta psikolojik işkence olarak da adlandırılmaktadır. Terim 1960’lardan beri birinin gerçeklik algısını manipüle etme çabalarını tanımlamak için kullanılır. Günümüzde klinik psikoloji ve psikanaliz literatürüne girmiş, ayrıca politik konularda ve felsefede de kullanılmaktadır. Peki bu kavram ilk nasıl ortaya çıktı?
Gaslighting Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gas Light Filmi
Gaslighting kavramı ilk olarak İngiliz oyun yazarı Patrick Hamilton’ın 1938 yılındaki Gas Light (Gaz Lambası) adlı tiyatro oyunu ile ortaya çıktı. Oyunun hikayesinde kadının evli olduğu erkek küçük unsurları manipüle eder, kadın bu değişikliklere dikkat çektiğinde ise ona yanıldığını ve hayal gördüğünü söyler. Bu sayede evli olduğu kadına ve çevrelerindeki insanlara onun deli olduğuna ikna etmeye çalışır. Aynı tiyatro oyunu ABD’de ”Angel Street” ismiyle oynandı. 1940 ve 1944 yıllarında Gas Light tiyatro oyunundan uyarlanan filmler çekildi. Hatta 1944 yılındaki George Cukor’ın yönettiği, Türk sinemasına “Işıklar Sönerken” ismiyle geçen filmin başrolü Ingrid Bergman, En İyi Kadın Oyuncu Oscar’ını kazanmıştır.
Filmin içeriği gaslighting manipülasyonunu oldukça iyi açıklayan öğelerden oluşmaktadır. Filmde Gregory ve ünlü opera sanatçısı Paula fırtınalı bir aşk yaşayarak iki hafta içinde evlenirler. Paula, Gregory için kariyerinden vazgeçer. Gregory, Paula’nın teyzesi Alice’den miras kalan mücevherleri çalmak için Alice’in öldüğü eve taşınmak ister ve Paula’yı buna ikna eder. Gregory evdeki eşyaları saklar. Hizmetçiyle flört eder. Her gece yaşadıkları konağın gaz lambasını biraz daha kısar. Bir yandan da çatı katında mücevher arar. Gaz lambasındaki değişimi ya da ayak seslerini soran Paula’ya ise sert tepkiler veren Gregory bu şeylerin sadece onun hayal gücünde var olduğunu söyler. Çevresindekilere de Paula’nın hasta olduğunu anlatır ve karısını dış dünyadan yavaş yavaş izole eder. Amacı Paula’yı aklını kaybettiğine inandırarak kliniğe kapattırıp mücevherlere sahip olmaktır. Gregory, Paula’yı aklını kaybettiğine ikna eder. Eve gelen dedektifin Paula’ya yaşananları kendisinin de gördüğünü söylemesi ve olayları araştırması sonucu Paula’nın haklılığı ortaya çıkar.
İlişkilerde Gaslighting
Başkasının gerçeklik algısını acımasızca yok eden gaslighting uygulayıcıları, genellikle narsist ve sadist kişilerden oluşmaktadır. Zihinsel taciz faili denilebilecek gaslighting uygulayıcıları, bilinçli veya bilinçsiz şekilde ilişkilerinde partnerlerine duygusal şiddet gerçekleştirirler. Manipülasyoncu önce kurbanın sevgisini ve güvenini kazanır. Zaten gaslightingin en can alıcı noktalarından biri de çoğunlukla en yakınımızdaki kişiler tarafından uygulanmasıdır. Kişi en güvendiği insanlardan böyle bir manipülasyon beklemediği için çoğu zaman gaslighting yaşadığının farkına varamaz.
Narsist kişiler, mağdur kişi zihinsel kapasitesine olan güvenini kaybettikten ve öğrenilmiş çaresizlik duygusunu geliştirdikten sonra onları kendi kontrollerine ve egemenliğine almak isterler. Güçlü insanlar da gaslightinge uğrayabileceği gibi mağdurlar, genelde daha az güç ve otoriteye sahip kişilerdir; istismarcılarına daha çok bağlanıp güvenirler.
Gaslighting sadece romantik ilişkilerde değil arkadaşlık ilişkileri ve iş yaşamında da yaşanabilir. Gaslighting küçük ve genellikle görünmez eylemler yoluyla verilir. Çevrenizdeki kişiler, iş yerindeki konuşmadan dışlandığınızı reddedebilir ya da arkadaşlarınız size söyledikleri incitici şeyleri yanlış anladığınızı iddia edebilirler.
Gaslightinge Maruz Kaldığınızı Gösteren İşaretler
Partnerinizle olan ilişkinizde, ailenizde veya iş hayatında gaslightinge maruz kaldığınızı anlamak zor fakat imkânsız değildir. İlişkiniz olan kişi sizi sürekli alıngan olmakla suçluyorsa, size hep sesini yükseltip sonrasında bağırmadığını, sizin abarttığınızı dile getiriyorsa, ”Sen sinirlisin.”, ”Senin psikolojin bozuk.” gibi yaftalamalar yapıyorsa partneriniz size gaslighting uyguluyor olabilir. Zaman geçtikçe sorunun kaynağı sizmişsiniz gibi ya da ‘sorun sende’ algısı yaratır. Sürekli sizin davranışlarınızı kontrol eder. Sizi aşağılar ve size hakaret eder. Gereğinden fazla özür dilemeye başlarsınız. Değer yargılarınızı eleştirir. Partneriniz sizde düşük öz saygı ve rahatsız edici duygulanımlar oluşturur. Bilişsel uyumsuzluğa sebep olur. Gaslightinge maruz kalan kişi hata yapacağını düşünerek basit kararları bile almaktan çekinir. Siz ve partneriniz şu cümleleri çok fazla kuruyorsanız gaslightinge maruz kaldığınızı gösteren bir ilişki yaşadığınız söylenebilir:
”Nasıl olsa ben hatalıyımdır.”
”Çok mu hassasım?”
”Şımarıklık mı yapıyorum?”
”Ben mi yanlış hatırlıyorum?”
”Her şeyi abartıyorsun.”
”Senin düşündüğün gibi değil. Kafanda kuruyorsun.”
”Yanlış düşünüyorsun.”
”Paranoyaksın.”
Gaslightingten Nasıl Kurtuluruz?
Gaslighting uygulayan insanlar genelde güçsüz insanlardır ve bu güçsüzlüklerini bastırmak için yakınlarını kendilerine bağımlı hale getirmek isterler. Gaslightingin en yakınlarımız tarafından uygulanması ise fark edilmesini zorlaştırmaktadır. Öncelikle içinde bulunduğumuz durumun farkına varmalıyız. Eskiden olduğundan daha az neşeli, daha az özgüvenli hissediyorsak; sürekli özür dilemek zorunda bırakılıyorsak ve bunlar yaşadığımız ilişkinin başlamasından sonra hayatımızda olan değişimlerse gaslightinge maruz kalıyor olabiliriz.
Manipülasyoncu, kişiyi sosyal çevresinden, ailesinden, arkadaşlarından koparmak ister. ”Onunla görüşmeyeceksin.”, ”Bunu yapmayacaksın.” gibi cümlelerle kişiyi kısıtlar. Karşısındaki kişi işe, kursa vb. gidiyorsa ayrılmasını ister. Kendisini geliştirmesini istemez. Sizi diğer insanların yalan söylediğine ve size düşmanlık yaptıklarına inandırmak ister. Bütün bunlar göz önüne alındığında sosyal destek sisteminden ayrılmamak gerekir. Yakın arkadaşlarınızdan destek alın. Üçüncü bir göz, yaşadığınız olayları daha objektif yorumlamanızı ve sizin göremediğiniz kısımları görmenizi sağlayacaktır.
Kendi yaşamınızın kontrolünü geri alabilirsiniz. Kendinize şefkat ve merhamet ile yaklaşmalısınız. Başarısızlıklarınızda kendinizi affetmeyi öğrenmelisiniz. Sağlıklı ilerleyen bir ilişkide gaslighting aşılabilir bir problemdir. Partnerinizle bu durumu konuşun, rahatsızlığınızı dile getirin. Size karşı olan davranışlarını gözden geçirmesini ve değiştirmesini isteyin. Partneriniz değişmeyi reddediyor ve gaslighting manipülasyonuna devam ediyorsa ilişkinizi sonlandırmayı düşünmelisiniz. Bu uygulamalar sağlıklı bir sonuç almanızda yetersiz kalıyorsa en doğru yol bir psikologdan profesyonel destek almaktır.
Find Us on Socials